ՀՈԳԵՒՈՐ ՍՆՈՒՆԴ ՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՂ ՇԱԲԱԹԱՎԵՐՋ ՄԸ ՖԻԼԱՏԵԼՖԻՈՅ Ս. ՍԱՀԱԿ - Ս.ՄԵՍՐՈՊ ԵԿԵՂԵՑԻԷՆ ՆԵՐՍ

 ՀՈԳԵՒՈՐ ՍՆՈՒՆԴ ՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՂ ՇԱԲԱԹԱՎԵՐՋ ՄԸ ՖԻԼԱՏԵԼՖԻՈՅ Ս. ՍԱՀԱԿ - Ս.ՄԵՍՐՈՊ ԵԿԵՂԵՑԻԷՆ ՆԵՐՍ 

 (Փետ րո ւար 23-24, 2024) 

 Մեծ Պահքի շրջանի կիրակի նե րէն Ա նա ռակ որ դիին նո ւի րո ւած Կի րա կիին նա խորդ օ րե րը՝ Փետ րո ւար 23-24-ը, եր կար պի տի յի շո ւին մեր հա մայն քէն ներս՝ մա տու ցո ւած հա րուստ ու իւ րօ րի նակ յայ տա գիր նե րով։ Ինչ պէս որ հոս Հա յաս տա նեայց ե կե ղե ցի նե րէն ներս ա ւան դու թիւն դար ձած է, որ Մեծ Պահ քի իւ րա քան չիւր շա բա թա վեր ջը ի մաս տա ւո րել դա սա խօ սու թիւն նե րով կամ Սուրբ Գ րա յին սեր տո ղու թեամբ, այս ե կե ղե ցին ալ պատ րաս տո ւած է դի մա ւո րե լու հե տե ւեալ դա սա խօս նե րը յա ջոր դա բար՝ Դոկտ. Գա րօ լայն Մես րո պեան- Հիք մէն, Ար փի Նագ գա շեան, Ա լեքս եւ Դա լար Սա րա ֆեան ներ, Դոկտ. Ճէ սի Ար լէն, Սար կա ւագ Յով հան նէս Խոս տե ղեան եւ Դոկտ. Սիլ վի Մե րեան։ Փետ րո ւար 23-ի շա բա թա վեր ջը յատ կան շա կան դար ձաւ այն հան գա ման քով, որ ե րեք օր յա ջոր դա բար ա րա րո ղու թիւն տե ղի ու նե ցաւ, եւ եր կու օր յա ջոր դա բար վա յե լե ցինք Ար փի Նագ գա շեա նի բծախնդ րօ րէն պատ րաս տած ե լոյթ նե րը։ Ուր բաթ ե րե կո յեան տե ղի ու նե ցաւ Մեծ Պահ քի շրջա նին սպա սո ւած Խա ղա ղու թեան հսկու մի Ժա մե րու ի րիկ նա յին ժա մեր գու թիւ նը, ո րուն յա ջոր դեց Մեծ Պահ քի յա տուկ հա մեղ ընթ րիք։ Ուր բաթ գի շե րո ւայ ընթ րի քին յա ջոր դող դա սա խօ սու թիւ նը նո ւի րո ւած էր Ե րու սա ղէ մի հայ հա մայն քին՝ ի մաս նա ւո րի ներ կայ կա ցու թեան։ Օ րո ւան դա սա խօս Ար փի Նագ գա շեա նը, ծնած եւ մեծ ցած ըլ լա լով հին քա ղաք Ե րու սա ղէ մի մէջ, հան գա մա նօ րէն ծա նօ թա ցուց 76 մեզ Ս. քա ղա քի քար տէ սին եւ այն ան կիւ նը, որ կը կո չո ւի հայ կա կան հո ղա մաս։ Ան սա հիկ նե րու օգ նու թեամբ եւ գե ղե ցիկ նկար նե րով պատ րաս տած իր ե լոյ թով մեզ փո խադ րեց Ե րու սա ղէ մի շրջան նե րը, ծա նօ թա ցուց հայ կա կան բաժ նին պատ մա կան կա րե ւո րու թեան։ Հայ կա կան թա ղա մա սին մէջ ապ րած իր կեան քի փոր ձա ռու թիւն նե րով եւ անձ նա կան պատ կե րա ցում նե րով Ար փին միա ժա մա նակ մտեր մա ցուց մեզ սա ղի մա հայ կեան քին եւ ներ կա յիս դի մագ րա ւած դժո ւա րու թիւ նե րուն, ինչ պէս նաեւ հայ կա կան տա րած քը հայ կա կան պա հե լու շուրջ ծա գած մար տահ րա ւէր նե րուն: Ներ կա նե րէն մէ կուն ուղ ղո ւած հար ցին, թէ «Ինչ պէ՞ս Ս փիւռ քը կրնայ լա ւա գոյնս ա ջակ ցիլ հին քա ղաք Ե րու սա ղէ մի հայ հա մայն քին», ի պա տաս խան Ար փին շեշ տեց ը սե լով. « Ձե՛ր իսկ ներ կա յու թեամբ… Ուխ տագ նա ցու թիւն կազ մա կեր պե ցէք դէ պի Ե րու սա ղէմ, որ պէս զի աշ խարհ ի մա նայ թէ որ քան կա րե ւոր է այս ան կիւ նը հա յե րուս հա մար»: Հա յե րը հայ կա կան թա ղա մա սին մէջ 20 հա զա րէն ա ւե լի էին ժա մա նա կին, հի մա հա զիւ 1.000 կամ 1.500 հո գի կը հա շո ւը ւի։ « Մենք՝ հա յերս, պէտք է ցոյց տանք մեր հո գա տա րու թիւնն ու հա ւա տար մու թիւ նը այդ հո ղակ տո րին հան դէպ, քա նի որ այդ հո ղա մա սը ոչ միայն շատ ար ժէ քա ւոր է, այ լեւ դա րե րէ ի վեր մե՛ զի է եւ հա յե րո՛ւս կը պատ կա նի։ Բ նա կան է, որ այս օ րե րուն կան այլ խում բեր, ո րոնք կը ջա նան տի րա նալ յատ կա պէս այդ հո ղակ տո րին»,- ընդգ ծեց մեր սա ղի մա հայ դա սա խօ սը: Յա ջորդ օ րը, Շա բաթ, Փետ րո ւար 24-ին, Ս. Սա հակ եւ Ս. Մես րոպ ե կե ղեց ւոյ Տիկ նան ցը կազ մա կեր պած էր իւ րա յա տուկ ճաշ կե րոյթ-դա սա խօ սու թիւն՝ նո ւի րո ւած սրբա դա սո ւած հայ կի նե րու։ (Օ րո ւան հա սոյ թին ո րոշ տո կո սը ծրագ րո ւած է նո ւի րել CASP-ին՝ Հա յաս տա նի մա նուկ նե րու հո վա նա ւո րու թեան ծրագ րին, եւ Վա նա ձո րի ծե րա նո ցին)։ 77 Օ րո ւան յայ տա գի րը սկսաւ ե կե ղե ցա կան ա րա րո ղու թեամբ։ Ի րար քով ե կած էին հա մայն քիս չորս հայ կա կան ե կե ղե ցի նե րու հո գե ւոր հայ րե րը՝ Արժ. Տ. Ար մաշ Քհնյ. Պաղ տա սա րեա նի հրա ւէ րով՝ Սուրբ Եր րոր դու թիւն Հայց. Ե կե ղեց ւոյ հո վիւ Արժ. Տ. Յա կոբ Քհնյ. Գէոր գեա նը, Ս. Մար կոս Հայ Կա թո ղի կէ ե կե ղեց ւոյ հովիւ Արժ. Տ. Ա սա տուր Քհնյ. Մի նա սեա նը եւ Ս. Նա հա տա կաց Հայ Ա ւե տա րա նա կան ե կե ղեց ւոյ հո վիւ Պա տո ւե լի Հեթ հըր Օ հա նե սօ նը: Ե կե ղեց ւոյ ա րա րո ղու թե նէն ետք Ֆի լա տել ֆիոյ հայ կա կան բո լոր ե կե ղե ցի նե րը ներ կա յաց նող 100-ի մօտ հիւ րե րը հրա ւի րո ւե ցան գե ղեց կօ րէն ու օ րո ւան պատ շաճ յար դա րան քով պատ րաս տո ւած մեծ սրա հը։ Ս. Սա հակ ե կե ղեց ւոյ Ծ խա կան խոր հուր դի ա տե նա պե տու հի Տի կին Ժիւ լէթ Տէ յիր մէն ճիի եւ ե կե ղեց ւոյ ժրա ջան օգ նա կան տի կին նե րուն պատ րաս տած Մեծ Պահ քի յա տուկ ճա շա ցու ցա կով հա րուստ հա մա դամ ճա շե րը կը սպա սէին բո լո րին։ Պա տո ւե լի Հեթ հը րին օրհ նու թեան ա ղօթ քով ըն թացք ա ռաւ յայ տա գի րը։ Ա պա ե կե ղեց ւոյ հո վիւ Արժ. Տ. Ար մաշ Քհնյ. Պաղ տա սա րեա նը ող ջու նեց ներ կա նե րը՝ բա րի գա լուստ մաղ թե լով, ի մաս նա ւո րի օ րո ւան հրա ւէ րին ըն դա ռա ջած հո գե ւոր հայ րե րուն եւ ե րէց կին նե րուն։ Տի կին Է մի լի Թեր ճի մա նեա նը մտեր միկ ու քնքոյշ խօս քե րով ներ կա յա ցուց իր ըն կե րու հի եւ Ս. Ներ սէ սի դա սըն կե րու հի օ րո ւան պատ գա մա բեր Օրդ Ար փի Նագ գա շեա նը։ Ար փին ա ւար տած է Սուրբ Ներ սէս եւ Սուրբ Վ լա դի միր ուղ ղա փառ աս տո ւա ծա բա նա կան ճե մա րան նե րը, ստա ցած է նաեւ իր Պ սա կա ւոր եւ Մա գիստ րոս վկա յա կան նե րը եւ այժմ կ’աշ խա տի դոկ տո րա կա նի հա մար իր ա ւար տա կան թէ զին վրայ՝ նիւթ ու նե նա լով « Յո բի գիր քը հայ ա ւան դու թեան մէջ»։ 78 Ար փի Նագ գա շեա նի օ րո ւան նիւթն էր 8-րդ դա րու հայ կին բա նաս տեղծ, շա րա կա նա գիր, ե րա ժիշտ Խոս րո վի դուխ դը: Ար փին շեշ տը դրաւ, թէ ինչ պէս Խոս րո վի դուխ դը իր սի րե լի եղ բօ րը՝ Վա հա նին, կորսն ցու ցած ըլ լա լու ան սահ ման վիշ տը վե րա ծեց « Զար մա նա լի է ինձ» գե ղե ցիկ օրհ ներ գի եւ քա ջա լե րե լով թե լադ րեց, որ իր ունկն դիր ներն ալ ձեւ մը գտնեն ի րենց կեան քի վիշ տը փո խա րի նե լու ծա ռա յու թեամբ եւ սէր նո ւի րե լու շուր ջին նե րուն, ինչ պէս նաեւ օգ նե լու շուր ջին նե րուն, որ ա նոնք ալ ի րենց վիշ տը փո խա րի նե լու սե փա կան ճա նա պար հը կա րե նան գտնել: Ար փիին ե լոյ թէն ետք Տիկ նան ցի ա տե նա պե տո ւի Տի կին Բա մե լա Մա մու րեա նը մի քա նի տո ղով բա ցատ րեց յայ տագ րին յա ջորդ բա ժի նը եւ հրա ւի րեց ե կե ղեց ւոյ նախ կին հո վիւ նե րէն հո գե լոյս Արժ. Տ. Բա րի Քհնյ. Մեթ ճեա նի ե րէց կի նը՝ Տի կին Ան ժէլ Մեթ ճեա նը՝ որ պէս հա ղոր դա վար հրա ւի րե լու ներ կայ ե րէց կին նե րը։ Ան, սի րով ըն դա ռա ջե լով հրա ւէ րին, ներ կա յա ցուց Ֆի լա տել ֆիոյ շրջա նէն ներ կայ գտնո ւող ե րեք ե րէց կին ներ Ան նա Գէոր գեա նը՝ Սուրբ Եր րոր դու թիւն Հա յաս տա նեայց ե կե ղե ցիէն, Ար փի Մի նա սեա նը՝ Սուրբ Մար կոս Հայ Կա թո ղի կէ ե կե ղե ցիէն, ինչ պէս նաեւ հիւ րըն կալ ե կե ղե ցի Ս. Սա հակ - Ս. Մես րո պի ե րէց կին Տի կին Մա րան Պաղ տա սա րեա նը։ Ե րեք ե րի տա սարդ ե րէց կին նե րը, քով քո վի նստած, շար քով ներ կա յա ցու ցին ի րենք զի րենք։ Ի րենց տրո ւած կարճ հար ցա թեր թի կին պա տաս խա նե լով՝ ա նոնք պատ մե ցին, թէ ինչ պէս դար ձեր են ե րէց կին։ Անդ րա դար ձան նաեւ ի րենց պաշ տօ նի բե րու մով հա մայն քի ակն կա լու թիւն նե րուն, հա մայն քի անդ րա դար ձը ի րենց ան հա տա կան կեան քի ու րա խու թիւն նե րուն ու մար տահ րա ւէր նե րուն։ Իւ րա քան չիւ րին պատ մու թիւ նը ե զա կի էր եւ ար տա յայ տու թիւն նե րը մտա ծո ւած, ո րոնք կրցան ներ կա նե րուն ան կեղ ծօ րէն ծա նօ թաց նել ի րենց աշ խար հը: Զի րենք կա պող ու ներ կա յաց նող ընդ 79 հա նուր գի ծը ան խու սա փե լիօ րէն ի րենց ան սա կարկ նո ւի րումն է հա մայն քին ու ա ջակ ցու թիւ նը ի րենց ա մու սին նե րուն եւ ա նոնց քա հա նա յա կան կո չու մին: Վեր ջա պէս, շա բա թա վեր ջը հաս ցուց մեզ Ա նա ռակ որ դիին նո ւի րո ւած Կի րա կիին։ Տէր Ար մա շը իր ո գե ւո րիչ քա րո զով մե զի հասկ ցուց Աս տու ծոյ աչ քին ա ռաջ մեր ու նե ցած կամ գրա ւած ար ժէ քին մա սին։ Նոյ նիսկ այն պի սի հան գա մանք նե րուն, երբ մենք կը կորսնց նենք մեր ճամ բան Ա նա ռակ որ դիին պէս, եւ կրնանք մտա ծել, թէ Աս տո ւած ին չո՛ւ կը փնտռէ զիս, երբ ես կորսն ցու ցած եմ իմ ճամ բաս։ Ո՞րն է մեր ար ժէ քը Աս տու ծոյ ա ռաջ: Տէր Ար մա շը շա րու նա կեց. « Մենք իւ րա քան չիւրս Աս տու ծոյ հա մար ան գին գո հա րի մը պէս ենք։ Ան մեզ ստեղ ծեց ի՛ր պատ կե րով: Աս տո ւած իր շուն չը փչեց մեր մէջ: Մենք Աս տու ծոյ զա ւակ ներն ենք: Եւ հա կա ռակ ա նոր, որ մենք կա րող ենք մեղք գոր ծել, մեղ քը մեր իս կա կան բնոյ թը չէ. մենք կա րող ենք մաք րո ւիլ Աս տու ծոյ կող մէ: Աս տո ւած մեզ մէ իւ րա քան չիւ րին մէջ է: Ա սի կա ԻՐ մնա յուն նշանն է: «Ես քու մէջդ եմ, եւ դուն իմ մէջս ես»։ Տէր Ար մա շը եզ րա փա կեց՝ ան գամ մը եւս յի շեց նե լով, որ կա րե ւոր է, որ « Մենք մեր ժա մա նա կը օգ տա գոր ծենք Մեծ Պահ քի շրջա նին՝ Աս տու ծոյ ա ւե լի մօ տե նա լու հա մար»: Ա րա րո ղու թեան յա ջոր դող սուր ճի պա հուն ե կե ղեց ւոյ դպրո ցին 3-5-րդ դա սա րա նի կրտսեր ա շա կերտ նե րը օ րո ւան դա սէն ետք, որ պէս ի րենց ու սում նա կան ծրագ րի մաս, խո հա նոց գա ցին Տի կին Ժիւ լիէ թէն սոր վե լու հայ կա կան խո հա նո ցին մա սին: Ա շա կերտ նե րը նա խընտ րե ցին տի կին Ժիւ լիէ թին օգ նե լով սոր վիլ՝ ինչ պէս ձո ւա զեղ եւ ձա ւա րով փի լաւ կը պատ րաս տեն եւ ա պա ամ բողջ ու տե լի քը դա սա ւո րե լով հրամց նել ժա մո ւոր նե րուն։ Ինչպէս որ Առակը կ’ըսէ (22:6), «Մանուկը կրթէ իր ճամբան սկսած ատե նը, որ- պէսզի իր ծերութեան ատենն ալ անկէ չխոտորի», նոր սե րուն դի մատ ղաշ ձեռ քեր, կը սոր վին օ րի նա կով եւ գործ նա կան աշ խա տան քով։ Շատ ապ րիք դուք եւ շա րու նա կե ցէք Աստ ծոյ ա նու նով ծա ռա յու թիւն մա տու ցա նել ազ գին եւ ե կե ղեց ւոյ ըն տա նի քին։ 

 Փետ րո ւար 28, 2024 

 Սփրինկ ֆիլտ, Փենսիլվանիա 

 « Ժամանակ», Պոլիս, Մարտ 6, 2024

2025_July, 13, Minassians Garo,Baidzig,name,poem, TU note from zarmine

 Կ Ա Ր Օ

Կ * որովի հայասէր, հայրենասէր հայորդի մըն ես

Ա * արժանի ժառանգորդը՝ Գրիգորին ու Շնորհիկին

Ր * աբունօրէն հիւրընկալեցիր մեծ ընտանիքը Հայ Ձայնին

Օ * րինակ ծառայեցիր կամաւորներուն եւ Նոր Սերունդին

 

Պ Ա Յ Ծ Ի Կ

Պ * այծառ դէմքով հիւրընկալեցիր մեր բոլորին սիրով լի

Ա * առատաբաշխ, աչք, ստամոքս շլացնող սեղանով լիուլի

Յ * ոյժ գովելի էր ամէն ինչ, ճաշակով օրինակելի նուրբ հայուհի

Ծ * աղկեփունջեր սփռած էիր շուրջ բոլորը տաքուկ տունիդ 

Ի * մաստուն տանտիրուհին ես Մինասեան ընտանիքին սիրելի

 

Կ * որովդ անսպառ, անունովդ ապրիս

                                                       Պայծառ-Պայծիկ պանծալի 

Անկեղծ ու սրտագին գնահատանքով

Միսաք եւ Զարմինէ Պօղոսեանէն

Յուլիս 2025

2017_Ongoing Concern about the future of Armenian schools -Education, by Zarmine Boghosian

 

 

ՀԱՅ ԴՊՐՈՑ-

ԿՐԿՆՈՒՈՂ ՄՂՁԱՒԱՆՉԱՅԻՆ ՄՏԱՀՈԳՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

«Գուցէ տագնապ կա՞յ իմ այս խօսքերի մէջ: Գուցէ:

Բայց դա ընդամէնը տագնապ է եւ ոչ թէ խուճապ: Եւ դա այն տագնապն է, որ ունենում է գնացքից կամ օդանաւից ուշացողը: Տագնապն է այն շախմատիստի, որ ցայտնոտի մէջ է։

 Մենք իրաւունք չունենք ուշանալ գնացքից կամ օդանաւից:

            Մենք պարտաւոր ենք շահել շախմատային մեր այն խաղը, որ սկսել ենք ո՛չ թէ մենք, այլ՝ ՄԵՍՐՈՊ ՄԱՇՏՈՑԸ»:      

ՊԱՐՈՅՐ ՍԵՒԱԿ

 

ԱԿՆԱՐԿ ՄԸ՝  ՆԻՒ ԵՈՐՔ - ՆԻՒ ՃԸՐԶԻԻ ՀԱՅ ԴՊՐՈՑԵՐՈՒ  ՆԵՐԿԱՅ ՎԻՃԱԿԻՆ ՄԱՍԻՆ

 

 «Ես դպրոցներէն կը սպասեմ ազգին փրկութիւնը»  պատգամած է Ներսէս Պատրիարք Վարժապետեան որուն ծննդեան 180-ամեակն էր 28 Յնվ. 2017-ին (1837-1884)։ Պատրիարք Հայրը կեանքի երազ մը ունեցած էր, որ իր մահէն միայն երկու տարի յետոյ կ՛իրականանայ՝ Պոլսոյ Կեդրոնական Վարժարանի հիմնադրութիւնը 1886-ին:

™ & ˜

Գրեթէ երկու դար առաջուայ Ներսէս Պատրիարքին այս պատգամը գաղութէ գաղութ, համայնքէ համայնք կը կարծենք որ ականջի օղն է բոլոր մեր հոգեւոր եւ աշխարհական պատասխանատու անհատներուն: Պանդուխտ հայը ուր որ ալ վերահաստատուած է, միշտ ալ ներքին մղումով մը կրցած է հիմնել եւ պահպանել ՀԱՅ ԴՊՐՈՑԸ Հայ մանուկին ճիշդ դաստիարակութեան եւ մանաւանդ՝ հայեցիութիւնն ու մեսրոպեանը վառ պահելու մտահոգութեամբ:

Այս օրերուն մանաւանդ՝  քիչ մը աւելիով մտահոգ ենք... նկատի առնելով գոյութիւն պահպանելու մէջ յամառօրէն յարատեւող միօրեայ եւ ամէնօրեայ վարժարաններուն աշակերտութեան թիւին նուազումը քիչ մը ամենուրեք:

  Իրերայաջորդ քանի մը դպրոցներու փակուիլը եւ մանաւանդ հայախօս սերունդին նուազումը տագնապի կը մատնէ դաստիարակչական եւ ժառանգութիւններու պահպանման գծով մտահոգ բոլոր հայ համայնքներուն:

«Պանդխտութիւնը մարտահրաւէրի պէս է, վերընձիւղումի ոյժ կու տայ, կեանքդ զերօյէն վերսկսելու առիթ կը ստեղծէ հարկադրաբար», գրած է վիպագիր եւ արուեստներու մեկնաբան եւ քննադատ՝ Սարգիս Վահագն: Դժբախտաբար կամ պայմաններու բերումով մէկ սերունդէն միւսը հայը որքանո՞վ հետեւողական եղած է այդ մարտահրաւէրին եւ հաւատքով փառած է այդ աշխատանքին երբ մանաւանդ՝ իր վրայէն թօթափելէն ետք «պանդուխտի» հոգեբանութիւնը եւ փորձել սկսած է «շաղուիլ», նոյնիսկ նոյնանալ կամ կապկել հաստատուած միջավայրին պարտադրած առօրեայ կեանքը:

Կրկնուած իրողութիւն է երբ կը լսենք հետեւեալը- «Վերապրող սերունդը հինգ կամ վեց զաւակով եւ սահմանափակ եկամուտով աւելի նախանձախնդիր էր... իր բոլոր զաւակներուն հայ դպրոց ղրկելու կապակցութեամբ քան թէ այսօրուայ բարեկեցիկ պայմաններու մէջ ապրող ծնողքը մէկ կամ երկու զաւակով»:  

Երբ «մարտահրաւէրի» մը ընդառաջելու եռանդով եւ հաւատքով կը սկսուի գործ մը դիւրութեամբ արտաքին երեւոյթներն ու առօրեայի դժուարութիւնները կը յաղթահարուին երազներու ճամբւն վրայ: Սակայն, երբ այդ ներքին հրայրքը կը չեզոքանայ առօրեայի մանրուքներով եւ կեանքը միւս բոլորին պէս ապրելու մարմաջով – հայութեան հետ կապ պահելու հաւատքը կը նուազի, կ՛անհետանայ, չըսելու համար մէկդի ծրարուելով կը թաղուի:

Կեդրոնանալով միմիայն Նիւ Եորք եւ Նիւ Ճըրզիի հայ դպրոցներուն վրայ կը տեսնենք թէ իւրաքանչիւր հայահոծ այս նահանգներուն մէջ գործող միմիայն երկու ամէնօրեայ վարժարան գոյութուն ունին: Մին՝ Նիւ ճըրզի նահանգի Նիւ-Միլֆըրտ շրջանին մէջ մինչեւ միջնակարգ  ութերորդ դասարան ունեցող, սեփական շէնքով (շնորհիւ ազգասէր նուիրատուի) Յովնանեան Վարժարանն է,  իսկ միւսը՝ Նիւ Եորք քաղաքի Պէյսայտ շրջանին մէջ Սրբոց Նահատակաց Առաքելական Եկեղեցւոյ սահմանափակ շէնքին մէջ ծուարած մինչեւ նախակրթարան վեցերորդ դասարանի տարածքը ունեցող Նիւ Եորք Նահանգի Կրթական Նախարարութեան մօտ ԱՆԿԱԽ արձանագրուած Սրբոց Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանն է-ՍՆԱՎ-ը:  (Կրթական Նախարարութեան մօտ ԱՆԿԱԽ արձանագրուիլ կը նշանակէ – ոեւէ կրօնական կամ կուսակցական հովանաւարութեան ենթակայ չըլլալ է եւ թէ վարժարանը պէտք է ընդունի ամէն ազգի եւ կրօնքի պատկանող ընտանիքի զաւակ- որ կը նշանակէ- թէեւ դպրոցը Հայ եկեղեցւոյ անունը կը կրէ սակայն Հայ եկեղեցին ոեւէ պարտաւորութիւն չունի անոր նիւթական դժուարութիւնները հոգալու):

Յովնանեան Վարժարանը վերջերս տօնեց իր Քառասնամեակը, իսկ ՍՆԱՎ այս տարի պատրաստութեան մէջ է իր Ոսկեայ Տարիքը պանծացնելու Յիսնամեակի տօնախմբութիւններով:

            Նիւ Եորքի Էջմիածնական եւ Անթիլեասական թեմերու հովանիին տակ են Նիւ Եորք-Նիւ Ճըրզիի մէջ կեանք պահպանող շարք մը միօրեայ վարժարաններ, թիւով՝  բոլորը միասին գումարած՝ հազիւ 15 – տասնըհինգ միօրեայ վարժարաններ, ինչպէս նաեւ նոր հաստատուած, մեծ մասամբ ռուսախօս պզտիկներուն համար Նիւ Եորքի Պրուքլին շրջանին մէջ ոչ Հայ եկեղեղեցիի մը յարմարութիւնները վարձող, եւ Կիրակի յետմիջօրէին հանդիպող միօրեան:

Նիւ Ճըրզիի Փարամըս շըրջանին մէջ ալ  գոյութիւն ունի Հայ Աւետարանական համայնքի պատկանող Միօրեայ դպրոց մը՝ լրիւ իր ուսուցչական կազմով եւ տնօրէնութեամբ: 

            Այս վարժարաններուն պատասխանատու անհատներուն հետ մեր մտերմիկ հարցախոյզէն երեւան եկաւ որ բոլոր 15-տասնըհինգ միօրեայ դպրոցներուն (Այս դպրոցները շաբաթը մէկ անգամ կը հանդիպին- մեծ մասամբ Շաբաթ օրերուն, ոմանք՝Ուրբաթ երեկոյեան ուրիշներ Կիրակի առաւօտներուն) ուսուցչական կազմին թիւը ի մի գումարած 120 ուսուցիչ կը հաշուէ իրենց համապատասխան տնօրէն-տնօրէնուհիներով եւ կամաւոր ծառայողներով: Իսկ աշակերտութեան թիւը իրար գումարած հազար (1000) աշակերտ հազիւ թէ կը հաշուըուի, ներառեալ՝ երկու տարեկաններու համար բացուած դասարանները եւ պատանիներու համար (13-16 տարեկաններու խումբը), որոնք ամիսը անգամ մը կը հանդիպին հաղորդուելու համար հայերէն լեզուով եւ մշակոյթով  (խօսելավարժութիւն, տառաճանաչում, պար, մշակոյթ, պատմութիւն, կրօն–աղօթք շարական.. եւլն): 

Ուսուցիչներուն գերակշիռ տոկոսը Միջին Արեւելքի զանազան երկիրներէն այս ափերը հաստատուածներն են: Որոնց մէջ ուրախութեամբ կարելի է նշել Միացեալ Նահանգներ ծնած եւ այս կամ այն հայկական վարժարանէն շրջանաւարտ «օգնական ուսուցիչները» որոնց հայերէնի պաշարն ու գիտութիւնը բացարձակապէս չենք ուզեր թերագնահատել- բայց՝ հարց տալ որքա՞ն խոր է գէթ իրենց գիտութիւնը սահուն խօսելու եւ գրելու:

            Եղերամայրի գուժկանութեամբ ահազանգի բարձրախօսին մօտենալէն հեռու եմ: Սակայն, մտահոգութիւնս շատ խորունկ է, տխուր ու հոգի կրծող, երբ մանաւանդ աչքի առաջ կը պարզուի ներկայ պատկերը:

            Լոս Անճելոսաբնակ մանկավարժ,  հրապարակախօս եւ հեղինակ Յովսէփ Նալպանտեանին լուրջ ուսումնասիրութեամբ լոյս ընծայած ահազանգող յայտարարութեան հետեւելով լուրջ հարցական մը բոլորիս խիղճէն ներս պէտք է թափանցէ հայապահպանման լուրջ գործին մէջ իւրաքանչիւրիս դերը որոշելու:

Յովսէփ Նալպանտեան կը գրէ թէ - «Վերջին 45 տարուայ ընթացքին փակուած են 206 ամէնօրեայ դպրոց Սփիւռքի մէջ, առանց հաշուելու Սուրիոյ վերջին պատերազմին փակուածները։ Նախորդ քանի մը տարիները եւ այս տարի հայկական դպրոց կը յաճախեն միայն 3 %֊-ը, մենք մեծապէս ձախողած ենք հայապահպանման լուրջ գործին մէջ»։

Անուրանալի կարեւոր երրորդութիւն է Ծնողք-Ուսուցիչ-Դասագիրք անբաժան եւ համախոհ գործակցութիւնը հայապահպանութեամբ մտահոգ բոլոր անհատներուն համար:

Նախակրթարանի տարիքի աշակերտներու հետ աշխատանքս սկսած է 1966-էն Հալէպի մէջ: Միացեալ Նահանգներ հաստատուելէն ետք առիթ ունեցած եմ տասը տարի դասաւանդելու Միօրեայ վարժարանի մը մէջ, չորսական տարի ալ պատանիներու հետ-ամիսը անգամ մը – եւ երեկոյեան ալ չափահասներու համար շաբաթական դասընթացքներով դասաւանդելու:

1987-էն ի վեր ծանօթ եմ Նիւ Եորքի-Պէյսայտ շրջանի մէջ իր գոյութիւնը պահպանող Սրբոց Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանին: Անցնող երեք տասնամեակներուն մանաւանդ՝ վարչական գործին մէջ ըլլալով բաւական մօտէն ծանօթ եմ ամէն տեսակի դժուարութիւններուն ....

Մեր զաւակները դպրոց առաջնորդողները մենք՝ ծնողներս ենք – մե՛ր պարտականութիւնն է գիտակցաբար յանձն առնել զոհողութիւնները եւ սէրը սերմանել հայ լեզուին ու մշակոյթին հանդէպ մեր զաւակներուն արեան մէջ ե՛ւ ներառկել է:  

Դպրոցին շէնքը, ուսուցիչներու պատրաստութիւնը, դասագիրքերու համակարգը ապահովելը համայնքին հետ մօտէն աշխատող եւ մտահոգ հոգեւոր դասուն եւ կազմակերպութիւններուն պարտաւորութիւնն է:

Քանի տասնամեակներ առաջ Լեւոն Շանթ իր ախտաճանաչումը հնչեցուցած է երբ վաստակաշատ դաստիարակն ու գրողը ըսած է-

            «Օտար գաղութներու մէջ, շրջապատի այլասերող եւ ապազգայնացնող հազար ու մէկ վտանգներուն մէջ, նոր սերունդի հոգիով հայ մնալու, պայքար մղելու եւ նամանաւա՛նդ հայ հոգիներուն մէջ ազգային մակարդակը պատրաստելու համար երկու միջոց կայ՝  ԴՊՐՈՑ ԵՒ ԳԻՐՔ:  Իսկ ես պիտի աւելցնէի՝ մասնագէտ եւ իրենց կոչումին հաւատարիմ ՈՒՍՈՒՑԻՉՆԵՐ:

            Դպրոցը՝ ՀԱՒԱՏՔՈՎ կը հիմնուի- Դպրոցին շէնքը  ԴՐԱՄՈՎ կը կառուցուի եւ ԴՐԱՄՈՎ կը պահպանուի: Գի՞րքը, հայ գիրքը տունէն ներս լեցնելու  պարտականութիւնը ծնողներունն է,  իսկ Դասագի՞րքը մասնագէտներու պատրաստութեամբ եւ հրատարակչական աշխատանքները հովանաւորող կազմակերպութիւններով միմիայն կարելի է իրականացնել:

            «Կէթօ»-ի հոգեբանութեան պիտակաւորումէն հեռու մնալու եւ իրենց տուներուն շքեղութեամբ հպարտանալու համար մեր երիտասարդ ընտանիքները իրենց բարեկեցիկ եկամուտով կը հաստատուին շքեղ յարմարութիւններով տարածուն բնակարաններու մէջ, հայ հոգիի տարածքէն հեռանալով: Այս անգամ կը սկսի միւս դժուարութիւնը- ՓՈԽԱԴՐԱՄԻՋՈՑԸ: Երբ իր տան շրջանի դպրոցը բոլոր շլացուցիչ յարմարութիւններով մէկ թաղ անդին է միայն, ո՞վ պիտի յանձն առնէ երեխային Հայ Դպրոց «տանիլ-բերելը»: Վերջ ի վերջոյ երեխան պէտք ունի իր թաղակիցներուն հետ ալ ընկերութիւն ընելու.....

            Ո՞վ պիտի կարենայ այս փոխադրամիջոցի հարցը լուծել երիտասարդ ընտանիքներուն այս պատճառաբանութիւնն ալ ձեւով մը լուծելու: Կա՛ն կարգ մը դպրոցներ որ կրցած են այդ հարցը լուծել բարերար մը գտնելով եւ կամ զանազան հանգանակութեան ձեւերու դիմելով: Վերջ ի վերջոյ հանգանակութեան յանձնախումբի անդամներն ալ դժուարութեան առաջ են բարերարներու նօսրացող թիւին եւ կամ նուիրատուներու առատաձեռնութեան նախընտրութիւնը տարբեր ոււղղութիւն բռնած ըլլալուն համար: Սերունդ մը կար որ իսկապէ՛ս  խորունկ հաւատք ունէր եկեղեցիի կողքին հայերէն լեզուի ճռուողիւնով զաւակներու խումբեր տեսնելու, դպրոցներ հիմնելու: 

Յաջորդող սերունդը ընկալուած առօրեայի պահանջքներէն, ո՞րքանով նոյն հաւատքով պիտի կարենայ  շարունակել հայեցիութեան պատկանելիութիւնն ու նուիրումը հայ դպրոցին հանդէպ:     

            Շատ մտահոգիչ է նաեւ արեւելեան այս ափին գոնէ, դասագիրքերու հարցը: Նկատի առնելով իւրաքանչիւր դասարանին մէջ հաւաքուած աշակերտներու խումբին ունեցած իրարմէ շատ տարբեր հայերէն լեզուի իմացութեան կամ ծանօթութեան մակարդակին: Ուսուցիչը ո՜րքան մասնագիտացած եւ փորձառու պէտք է ըլլայ, որ կարենայ ճանչնալ իւրաքանչիւրին մակարդակը եւ ըստ այնմ ձեւաւորել, մշակել եւ պատշաճեցնել աշակերտին ամէնօրեայ սորվելիքին:

            Մօտաւորապէս չորս տասնամեակէ ի վեր արեւելեան ափի միօրեայ վարժարաններդու համար Սիլվա Տէր Ստեփանեանին ծրագրած-պատրաստած շարքը ի զօրու է տակաւին շարք մը վարժարաններէն ներս:

Սակայն, Ամէնօրեայ վարժարանները կ՛ապաւինին տարբեր հեղինակներու պատրաստած դասագիրքերուն, (Զարեհ Մելքոնեան, Արմէն Քիւրքճեան, Անահիտ Սարգիսեան, Արմենակ Եղիայեան, Մեր Լեզուի շարքը, Կարմիր Ձուկ-Դեղին Ձուկ- Ծիածան, եւ այլ շարքեր) աւելին՝ Հայերէն լեզուի ուսուցիչը մենաշնորհը չունի – ինչպէս բնական է որ բոլոր Անգլերէն դասագիրքերուն հետ ուսուցիչին համար պատրաստուած «ուսուցիչին ուղեցոյցը»  ունենալու: Անգլերէն դասագիրքերուն ընկերակիցն է, այնքան դիւրութիւններով եւ օրինակներով պատրաստուած այդ ուղեցոյցները, որ սկսնակ ոեւէ ուսուցիչ դժուարութիւն չունենար դասարան ստանձնելու:

            Կարգ մը հաստատութիւններ համակարգչային նոր ծրագիրներով կը փորձեն հայերէն լեզուն տուներէն ներս մտցնել: Քանի՞ ծնողք իր բազմազբաղ առօրեայէն հաւատարմօրէն գէթ օրը կէս ժամ ժամանակ կը տրամադրէ, կամ կրնայ տրամադրել համակարգիչի առջեւ անցնելով իր զաւկին հետ ՀԱՅԵՐԷ՛Ն  սորվելու: Կամ քանի՞ ծնողք իր զաւկին համակարգիչին վրայ ՀԱՅԵՐԷՆ ՏԱՌԵՐՈՎ գրելու ծրագիրը կ՛աւելցնէ կամ աւելցուցած է:

            Վերը նշեցինք թէ երկու ամէնօրեայ վարժարանները արդէն իրենց Քառասնամեայ եւ Յիսնամեայ տարիները կը յայտարարեն հայ աշխարհին: Եկէք հարցնենք թէ մինչեւ այս անկիւնադարձը քանի՞ բարերարներ այդ վերելքին սատարած են ... եւ թէ կա՞ն արդեօք նոյն թիւով նուիրեալներ որոնք ջահը ձեռքին զանոնք դարադարձի հասցնելու չափ հաւատացեալ են ե՛ւ առատաձեռն:

            Հայ ամէնօրեայ վարժարաններուն գլխաւոր դժուարութիւնը միշտ ալ անբաւարար եկամուտի պատճառով պիւտճէն հաւասարակշռելու հարցն է ,

սահմանափակութիւնն է, որուն համար ոչ միայն շէնքին գոյութիւնը պահպանելու եւ այլ յարակից անհրաժեշտ պէտքերուն հասնելու հարցը կայ, այլ նաեւ՝ կարգ մը դժուարութիւններու շարքին - հայերէն լեզուի դասատու գտնելու հարցն է: 

            Հայերէն լեզուի ուսուցիչը մի քանի դասարաններու հայ լեզուի դասատու կը նշանակուի: Հետեւաբար՝ աշակերտներու կարողութեան տեսակաւորումը եւ զանազանութիւնը կը բազմապատկուի: Ներկայ պայմաններով քիչ մը աւելիով այդ դժուարութիւնը առկայ է երբ վարժարանը պիւտճէ չունի առանձին դասարան բանալու (եթէ – անշուշտ՝ նոյնի՛սկ յաւելեալ սենեակ ունի տրամադրելու) եւ յատուկ ուսուցիչ նշանակելու սահմանափակ հայերէնով եւ կամ խառն մշակոյթի եւ ազգութեան պատկանող ընտանիքներէն եկող աշակերտներուն կարողութեան համեմատ հայերէն մատուցելու:

            Դարձեալ ամփոփելու սիրոյն կրկնենք որ Ծնողքի Հաւատք, Դպրոցի Կառոյց, Ուսուցիչի պատրաստութիւն, Բարերարներու Առատաձեռնութիւն, Կամաւորներու Հոյլ ու մանաւանդ եւ ամէնէն կարեւորը՝ ՀԱՄԸՆԴՀԱՆՈՒՐ Հոգեւոր եւ Ազգային ՀՈՎԱՆԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆ, ՀԱՒԱՏՔ Ներշնչող քարոզչութիւն, անհրաժեշտ նախապայմաններ են ծաղկող սերունդին հոգիին մէջ հաւատքը եւ նուիրուածութիւնը ներարկելու որպէսզի անոնք խորապէս հաւատան թէ՝ ինչպէս Վահագն Դաւթեան կը պատգամէ-

Տեսիլքից են ծնուել տառերը մեր,
Հողմերով են սնուել տառերը մեր,
Ջրդեղուել են, դարձել երկաթագիր,
Քարերին են գրուել տառերը մեր...
Երբ փորձել են ջնջել ու եղծանել,
Կայծակին են տուել տառերը մեր...

Զարմինէ Գ․ Պօղոսեան

New York, Մարտ 25, 2017

2012_Jan_28_HMADS Celebrates 45th Anniversary with a Special Concert

 

Սրբոց Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանի

45 -ամեակը Համերգով

Յասմիկ Գուլեան- January 18, 2012

  youtube

HMADS, 45th Anniversary Gala Banquet.

Surpazan Arch_Yeghishe Gizirian_Clergy_Ambassador Garen Nazarian Program participants

Եթէ Չարենցը 20-րդ դարում իր պատգամը խօսքով ձեւակերպեց թէ «Ով հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկութիւնը հաւաքական ուժի մէջ է», ապա տառերի գիւտն անողը դերեւս 5-րդ դարում այն իրագործեց մէկ ազգի, մէկ ժողովուրդի համար:

Մտածողութեամբ ու գործով իրար կապելու, միացած շղթայ մնալու թշնամու հանդէպ միտումով:  Զինուորական էր: Նշանակում է  երդուել էր պատուով կատարել իրեն տրուած հրահանգները: Հոգեւորական էր: Առաջիններից՝ որ Աստուածաշնչի հատուածները եկեղեցու բեմից հնչեցրեց մեր ոսկեղնիկով:

Քանի որ բանաւոր  հայերէն լեզուն զարգացած ու մատչելի էր հաւատացեալ ժողովուրդին:  Այստեղից էլ այբուբեն ունենալու պահանջը հասունցած էր:  Մտածումի հետ ծնւում էր գիտնականը, իր ուժերին վստահ մտաւորականը: Օրուայ Վեհափառին հլու հաւատացեալ քրիստոնեան, թագաւորին երդւեալ զինուորական-քաղաքացին՝ այսօր աւելի քան 1600 տարի հայ ժողովուրդին պահում է հաւաքական դրօշի տակ:

            Այսօր Սրբոց Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանի 45 –ամեակն է: Համերգ-խրախճանքը իրականացրել են ժրաջան ծնողներ, ուսուցիչներ եւ աշակերտներ: Ոգին ի բռին աշխատել են լաւագոյնս ներկայացնելու ունկնդրին, եկող սերունդին:      

            Անժխտելիօրէն պարագլուխը  Տիկ․ Զարմինէ Պօղոսեանն է, վարժարանի տնօրէնուհին: Աւելի գեղեցիկ ու օրուան պատշաճ յղացում չէր կարող լինել, քան օգտագործել եկեղեւոյ սրբազան վայրը,  ուր  ունկնդրին զգօնութիւնը եւ ակնածանքը արթուն է:  

Որտեղ աթոռներների շրխկոց չես լսի:

Կազմակերպուած աշխատանքի արդիւնքը լաւագոյնս կ՛երեւայ եւ որ՝ ամէնակարեւորն է հնչականութիւնը-լսելիութիւնը յատուկ էր: Մուտք է գործում մոմերով ՍՆԱՎ-ի երգչախումբը: Երգի ուսուցչուհի, ղեկավար՝ Անահիտ Պօղոսեանը  կատարում է Կոմիտասի «Ով Մեծասքանչը» խօսք՝ Մեզպուրեանի, Ալ. Հեքիմեանի «Մեսրոպաշունչը» խօսք՝ Գ. Բանդուրեանի: Աշակերտներին ընկերակցում է ուսուցչուհին  որ առանձին ոգի է տալիս կատարմանը: Նուագակցող ուսուցչուհին է Ժանէթ Մարգարեանը եւ Նուարդ Ծ. Տատուրեանը: Ինչպէս միշտ Զարմինէ Պօղոսեանը իր գնահատական պատշաճ խօսքն է ասում: Շեշտում է, որ օրուան եկամտաբեր համերգի մասնակիցները, ովքեր երաժշտական կրթութեամբ որակաւոր կատարողներ են, իրենց ժամանակն ու կարողութիւնը առանց վարձատրութեան նուիրաբերել են շնորհակալ աշխատանքի յաջողութեան: Նրանցից ոմանք նախկին շրջանաւարտներ են,  զաւակները այսօր աշակերտ են ՍՆԱՎ-ի:

Յայտագիրը կազմուած էր հայ եւ օտար երգահանների ստեղծագործութիւններից, որ վկայում էր երգիչ-երգչուհիների ջութակահար-դաշնակահարի կատարման բարձրորակ մակարդակը: Վկայ՝ ծրագիր-յայտագրի գրքոյկում տրուած իւրաքանչիւրի կենսագրական նօթերը:

Այսպէս՝ արդար լինելու համար Ալպերթ Մալոթի «Տէրունական Աղօթքը», «Արփա-Սեւան»ը կատարում է պարիթոն Վաղարշակ Օհանեանը, Պուչինիի Լա Րոնտին, Դոդոխեանի «Ծիծեռնակը» սոփրանօ Անուշ Պարքլին: Ռախմանինովի երկու էտիւթ, Արամ Խաչատուրեանի պոէման՝ դաշնակահարուհի Թանիա Գաբրիէլեանը, Վերտիի «Թրուպատուր», Նիկոլ Գալանտարեանի «Արդեօք ո՞ւր ես» Մեցցօ սոփրանօ Յասմիկ Մէյխանէճեանը: Ալպէնիզ Թանկօ, Կոմիտաս «Ծիրանի Ծառ» ջութակահար Տիանա Վասիլեանը: Կոմիտաս «Երազ», «Սարերի Հովին մեռնեմ» կատարեց ժամանակակից երգչուհի Յուշերը: 

Վերջում կատարուեց Էրնէսթօ Տէ-Գըրթիսի եռեակ երգեցողութիւնը:

        Նման միջոցառումներ ի մի են բերում մարդկանց, վեր հանում բարի տրամադրութիւններ, մղում աւելի ազգօգուտ գործերի:

          Այս է նպատակը հետամուտ լինելու քաջութիւնը ունեցողին երանի:

     Հիւրասիրութեան  Սրահը հրաւիրող   ու ճաշակով ձեւաւորուած, յանձնախումբի անդամները խնդումերես, հիւրամեծար են՝ անկիւնի պաստառը տեխնիկայի վերջին խօսքով լուսանկարներով վկայում է, թէ ովքեր եկան ու անցան այս յարկի տակից: Ովքեր քար-քարի, շիւղ-շիւղի դրին ու կերտեցին այն, ինչ տեսնում ենք այսօր:

             Տարեդարձի կարկանդակը կտրւում է ծափ ու ծիծաղի տակ ու մինչեւ ուշ գիշեր շարունակւում է կերուխումը:

              Բարի երթ սրբազան գործի լծուած մարդկանց՝ ի փառս հայ գիրի, ի փառս Հայ  Դպրոցի, ի փառս հայ ոգու եւ միասնութեան:

Miss Büll of Aleppo-Eng.TRanslation by Fr. Vertanes Kalayjian (1939-2016)

 

MY HEART IS ARMENIAN

A Centennial Tribute to Miss Büll of Aleppo

 

By: Vrej Saroukhanian (Translated from Original text in Armenian)

Translated by Rev. Fr. Vertanes Kalayjian, Archpriest,(1939-2016-RIP)

          The group gathered in the patient’s room of the old-age home in the German city of Heidelburg, was attempting to make the over ninety years old Estonian lady talk, somehow. Even if she has no last will, at least a few nice words she would say to those left behind. They asked questions in a few different languages, but the woman kept looking at them bewildered, disoriented, not knowing how to respond to the physician’s half smiles.

          -She knows seven languages: Estonian, Russian, French, English, German, Turkish and Armenian hastened to inform the caretaker, it has been a few hours now, she has forgotten all of it, can’t talk, she does not understand us either.

          In her bed, very near to her end, after her mute monologue the woman suddenly began to talk. Everyone was visibly shocked. She was talking to those present in an unknown language. Suddenly, the caretaker responded to the near death patient with a smile. Everyone’s attention was upon her now, and the dying

woman with a faint smile called her closer and addressing everyone in the room she said: “My heart is Armenian!”  

The Armenian caretaker translated. The German Doctor was confused for a moment. He said:

-“In such instances the dying person speaks specially in the language of her childhood, isn’t a fact that in that moment of dying, at the end of reviewing of her life  the childhood days come to the fore, the mother tongue, the parents, and those who are most dear to her.  Why this lonely Estonian lady in Germany should speak specially Armenian? Are the Armenians most dear to her?”    

In his practice as a doctor he had not experienced such an event but visibly startled, started to dig into his memory. The Armenian refugee understood the doctor and handed over an old diary which was faded through much readings and handling. On the cover was written:

-“Anna Hedwig Büll, Estonian Missionary.”  The doctor asked for the diary for a short time, otherwise he thought, his specialized experience will crack.

“Anna Hedwig Büll, I was born in 1887 on Jan. 23 in the city of Habsalou, Estonia to Lutheran Family. I was the sixth of the eight children. Up to age 15, I attended the public school of Estonia, then I studied at the pedagogical Institute of St. Petersburg, and then received training at the missionary school in Germany and have mastered seven languages.

          “I learned in 1909 about the horrific massacres of Armenians in Adana (Turkey.) I decided to go this far off country of which I was completely unaware of, to participate in the rescue mission of Christian children who were orphaned.  Naturally, for my parents, especially for my father who was the mayor and owned health spas and an aristocratic environment, it was not easy to reconcile with the decision of a 24 year old girl a candidate for marriage and all the sacrifices that entailed. But I insisted stubbornly.

          The carriage that took us to Cilicia passed through a gorge through a narrow winding road, when like a highway robbers suddenly a few Turks weilding and cocking their big guns confronted us. I managed to hide among the bales of clothing and boxes of school supplies.  I did not have a chance to realize what was happening, they tied the arms of the carriage driver while one of the ruffians with no scruples tore down my missionary’s dress and with lustful shining eyes said: “Glory be to ALLAH, who sent this one!”

-         “Hyena! Don’t you dare to touch me!” I screamed with all the languages I knew!

-“Ahmet, you don’t have anything to do with her, you will bring headache upon us all, it is better not to loose time and carry the loot to its place. To avoid unnecessary headache, stay away!  With all they controlled, the wild ones and departed with the loot!”

That was my first acquaintance with a Turk!

 

“In 1911, I arrived at Cilicia and started to work at the Bethel orphanage founded by the German Evangelical preachers for the parentless children. As a teacher with the women physicians I set out to gather the orphans. It looked like as if I was in hell! In the village of Sareeyar I found a nine year old girl whom the officer had attempted to rape, but not being successful he had torn her belly with his gun’s bayonet! The blood had curdled and there were maggots in the wound- “Don’t get any closer!” I was warned by the orphanage’s doctor. “It is possible that she had contagious disease and may pass it onto the rest of the orphans.” 

“When teachers were gone a short distance, I wrapped her with a bed sheet and brought her to the orphanage and had her lay down in my bed. With great difficulty I made her to stand on her feet. That girl later became a missionary and carried out such a great work in the Near East efforts to gather the orphans and I wrote her biography in Armenian. I worked there until 1915 when the Young Turks opened up the incurable wounds of hellish massacres upon the conscience of and the morality of the entire humanity.  I have seen how the soldiers were betting on tearing the Armenian women’s pregnant wombs with a sword to see if the fetus was a boy or a girl. The justice was being slaughtered but the world’s conscience was pretending to be deaf and blind!”

“For the summer vacations I had taken the children to the Red Monastery where *St. Nersess the Graceful and St. Krikor Bahlavouni studied and attained the title of “Wisdom Lover-Իմաստասէր.”  Just then and there I received an urgent telegram from my sisters: “The mother is near her death and she is not capable to surrender her soul to God without you being present; if you are capable, please come!”

“After a lengthy absence finally I entered my paternal home, my sisters, already wearing black, rebuked me very coldly:

 “You could have come earlier… you tortured mother. When she died, we took out your photo she kept in her bosom, and to spare her continuous heartache in the other world, we buried it with her.”

 Our father had passed away long ago!! I understood that I was a stranger in our family. Time had pulverized many things. I entered the bedroom at least to let go off of my tears freely. I saw on the table a periodical of French Protestants:       

      “Our brothers and sisters in the East are again being martyred for their faith. Our correspondent from Marash is reporting that fanatic Turkish mob, have gathered four thousand Armenians in the Mother church of Holy Mother of God, have firmly closed the doors and have set to fire.”

        “My stay there was impossible. Same night without bidding farewell to my sisters I arrived at the train station in the dark corridor of the wagon my tears were only thing that were consoling me. ‘I will not see my fatherland again.”  

         The physician was confounded beyond description. He was pressing his eyes with his fingers rubbing his forehead.  “Is it possible to be dedicated to a total stranger? Is the sympathy does not recognize any boundaries?”

“1916-1919 I worked with the same missionary organization at the Haroniye Village in the German orphanage. There, I forgot even the most natural feelings of first love and the love of being a mother! The sunset was bringing all the Turkish atrocities and filling them, stuffing them into the nightmares of the orphans.

“And the mornings were bringing most dreadful emotional upheaval with the appearance of the Turkish Asgyar (Soldier). As I remember, I am trembling, shaking with my whole body when in 1918 a Turkish group came to the orphanage and …announced that. ‘We must, the entire orphanage must relocate the orphans to a more secure “safer” location in Syria!’

“I understood, immediately that the ‘safe location’ was the product of “Turkish diplomacy” and the place was the desert of Der-el-Zor, I was shaken with fear but I maintained stubbornly that this is against the international laws…..

…. They laughed at me with utter cynicism. I insisted that I would appeal the German, English, French and other consulates of other countries, the international missions. They, with the same cynicism answered that those countries were the perpetual friends of Turkey. I picked up paper and in their presence I started my letter. The soldiers became more cautious from unnecessary noise and decided postpone the orphans’ relocation a few days. I did not sleep all night. I was walking through the beds of the orphans, rubbed their feet and hands and prayed so that God may give me strength enough to save at least these orphans from the desert of Der-el-Zor.”

“Every day, in different languages I was preparing letters and sending them to the consular offices of the European countries, to the missions and different Humanitarian Organizations. A few days later, three Turks surrounded me in the courtyard of the orphanage, they cursed and threatened me that they would along with their friends and German assistants’ cooperation they would relocate me to Der-el-Zor, if I persisted in the same manner. I revolted, ‘I have already sent letters where necessary. If something happens to me, you will give an account to the international organizations’- cursing in Turkish finally they left.”

      “In 1919 the political status changed in Cilicia. According to the Treaty of Sévre Cilicia was to be transferred to the French Protectorate, but, France, in a secret agreement had the intention to surrender it to Turkey. During the war, the Armenian Legion fighting under the French flag was disbanded quickly and the Armenians of Cilicia were left defenseless. I was obliged to return to Estonia! “

          The Physician nervously made uncomfortable gestures and opened the window, the evening breeze made him more alert. The children were playing in the courtyard. The doctor did not listen to the melodies of Beethoven according to his prior pride, his disturbed soul spoiled it.

          “-Is my nation equally culpable with the Turks, how can I explain that to my university graduate son, who very soon will defend his dissertation on the German History?” As if talking to the diary as he leafed through it with his still strange disturbance. He continued his reading:

“In 1922 I registered as a member to the ‘Christian Mission in the East’ the evangelical humanitarian organization founded in Strasburg, and left for Aleppo. At that time there were 160 thousand Armenian refugees in Syria, primarily they were living in the section known as Souleymanieh and Ramadanieh suburbs where they had built the huts (“Armenian Camps”) they lived in utter poverty and misery. Hundreds of Armenians were dying every day from the epidemics. That was part of the Turkish plans to annihilate the Armenians. The epidemics was reaping like a “YATAGHAN”=Եաթաղան-Scimitar.”
          “I understood that at the risk of my life, I would participate in the work of saving of the ill. With superhuman efforts, by asking and pleading I was able to open a hospital, where some of the Armenian doctors of Syria were working. To save the starving, labor was necessary. With my acquaintances from Marash we created weaving and needle point handcrafted laces workshops. The handwork of five hundred women and girls’ rugs and laces were being sold in the European countries and the proceeds as compensation were given to the women. My hard work finally gave results. For over 250 Armenian students who were enrolled in various schools in Aleppo started receiving scholarships.”

“There were too many orphans!  I developed a unique form of adoption through which European benefactor families would adopt a child in a refugee family, established in Aleppo and send a gold piece to the family of the adopted child.”

“For some time now the orphans and refugee Armenians called me “Mother Bũll”, even though I did not marry and had no children, but the Armenian orphans calling me Mother-‘Mayrig- ՄԱՅՐԻԿ’ the word was a consolation and thus I lived the joy of motherhood. Never did regret it, that I dedicated my life to the Armenian orphans.”

-         “O Lord God! What was the sin of that people that all of Europe closed its eyes over the Armenian hell!”  The doctor unwillingly spoke out loud and turning over and over in his bed.

-         “Are you talking with the patients again? You have not rested even at night!” Complained the wife, suggesting to her husband to take medication to sleep.

- “No, no I am not talking with the patients. I was talking with the conscience

     of my people, something does not let me sleep for quite sometime now”, the doctor tried to explain to his wife!

-         “That is a daytime job. The wife cut it short,” having lost all hope for the caresses of love and half disturbed turned over to sleep.

Till morning light, the doctor was in struggle with his people’s conscience, made peace, fought again and made peace again! In the morning he put the diary in his briefcase to continue in his office.

         “In 1947, All Armenians were dispersed all over, were given the possibility to repatriate to Soviet Armenia. Many Armenians from Syria arrived Armenia with tears in their eyes. I had decided to go to Armenia. I even saw in my dreams a few times how I was arriving to Hayasdan, I was watching Ararat from Yerevan. I sent in my application to the Committee of repatriation. When I received rejection, I was lamenting a few days and was feeling an orphan myself.”

         “Is Armenia rejecting me as her child? I learned later that many of the repatriates were exiled to Siberia right off the boat as unreliable and as spies for foreign countries. Probably, they would have considered me as a spy for seven countries! I decided to go back to my own country but received no entry visa. Estonia was within the Soviet System. In 1951 departed from Aleppo, I had nothing! I settled in Europe. Every day I was writing letters to al Armenians that I knew, spread all over the world. I was already 64 years old and very late to form a family. I had forgotten about those 40 years ago!”

         “In Europe I was missing my Armenians!”

         “In 1965 I went to Syria and Lebanon to participate in the 50^th Anniversary of the Genocide programs in Aleppo and Beirut. O~ My God!! They had not forgotten me, for hours on end they embraced me in their bosom, those orphans, orphans of mine, by whose beds, for entire nights I used to whisper prayers. My heart was calmed! I returned to Germany but my heart stayed in the empty rooms of the Armenian orphanage.”

  “My beloved Armenians, do you hear me? I have not regretted what I have dedicated my entire life to you all!... My Heart is Armenian!”

         Late night ring of the telephone raised the alarm.

-         “Deegin Anahid, I have a very big request, you have to teach me a little Armenian to speak, and that in a few weeks.”  The doctor said hastily, forgetting even to say “Parev.” ..

He did not know how to justify such an unusual request.

-“Dear Doctor, I am glad to be helpful to you, immediately, in the morning I will come to your office,” with warmth responded Anahid, without being able to guess the German’s mysterious intent of the request.

         The days of Miss Büll were numbered and the doctor was attempting to learn what he wanted to say in that short period of time. During daytime Anahid was teaching and in the evening the Doctor had the Armenian Language text book in his hand.

         On a regular morning, the Doctor without as much hiding his proud smile, he entered the patient’s room without his white uniform. The nurse gave the signal to bring him in. The Doctor smiled mysteriously and said,

-“At this moment I am not a physician.”

         As he approached Miss Büll’s bed, he sat down, took her tired hands in his palm, looked into her flickering eyes and unexpectedly, he began in Armenian.

-“Greetings, my dear Armenian Anna Hadwig Büll, I am talking to you

through one of the seven languages that you know, the one that for you is your mother tongue, in Armenian!”

         The half closed and fading eyes shined for a moment she did not understand what was happening with her she made a motion to have her seated.

         -“Dear beloved mother Büll, I see that even you cannot believe to your eyes, but I am speaking Armenian, with your mother tongue … I awe it all to you only! I learned from your diary that my people also were an accomplice to the crime….

The Germans even openly have assisted the Turks, have instructed and defended even have encouraged them. O, Lord, I am ashamed of it all. Of course same German intellectuals have criticized the government, but they were muted as the light of a candle against the raging storm. I got to know and loved the Armenians. In my heart also a little bit of an Armenian awakened. Do you know why I learned Armenian? Now I want to ask your pardon for the sins of my people!”

         “The Armenians are big-hearted, they forgive fast. From the wide open eyelids, in amazement, two drops of tears rolled slowly with pride over the shriveled cheeks and through the wrinkles to her lips. Miss Büll took the hands of the Doctor in her palms and having gathered her last energy and in Armenian whispered one word at a time!

-“I am proud that my heart is Armenian, and I am dying as an Armenian…. Dear Doctor, you are your nation’s conscious and honor. I forgive and those like you on behalf of my Armenians. I am going to my slaughtered, and from famine and plague deceased Armenian orphans of mine…..”

         Miss Büll’s weakened hands dropped slowly.. and through her lips her last breath came in Armenian”

                  “My Heart…..”

 

Translated by Rev. Fr. Vertanes Kalayjian, Archpriest,(1939-2016-RIP)

                                                           Pastor Emeritus of Washington, D.C.

August 12, 2015

 

(*Two of the prominent Catholicoi Cilicia)